Rottepolderplein, Haarlemmermeer

De kunst van de oordeelsvorming
Het Rottepolderplein is een van de oudste verkeersknooppunten van Nederland. Om de doorstroming te kunnen blijven garanderen zijn aanpassingen nodig. Ter voorbereiding daarvan werd met behulp van een ruimtelijke analyse onderzocht hoe alternatieve landschappelijke inpassingen kunnen worden beoordeeld.

Ontvlechting
Naar aanleiding van het MIRT-onderzoek Noordwestkant Amsterdam uit 2017 is besloten tot een verkenning van de mogelijkheden tot ontvlechting van het Rottepolderplein. Het verkeersplein is een van de oudste knooppunten van Nederland en is een knelpunt uit de ‘Nationale Markt- en Capaciteitsanalyse 2017’. Het Rottepolderplein vormt een belangrijk onderdeel van de ‘draaischijf’ rond Amsterdam, die bestaat uit verschillende ringen om de stad. Voor het functioneren van deze draaischijf is het noodzakelijk dat dit knooppunt een optimale doorstroming kent.

In opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat maakte wUrck een ruimtelijke analyse van de wijdere omgeving in het algemeen en het verkeersplein in het bijzonder. De analyse is vertaald in waarden die kunnen worden meegenomen bij de beoordeling van de alternatieven en de inpassing van de uiteindelijke maatregelen.

Historische assen en landschappen
Het Rottepolderplein ligt op een bijzonder rijk kruispunt van landschappen en verkeersassen. De snelweg kruist het oudste spoor van Nederland (1839) en de parallel daaraan lopende Haarlemmertrekvaart (1631). De trekvaart is de eerste openbare en georganiseerde verbinding tussen Haarlem en Amsterdam. De eveneens parallel aan het spoor lopende ringvaart is ooit in combinatie met de ringdijk aangelegd voor de drooglegging van het Haarlemmermeer (1840). Het Rottepolderplein en de A200 zorgen voor de begrenzing van twee landschappen: de Vereenigde Binnenpolder en de Haarlemmermeerpolder. Beide zijn waardevol en herkenbaar door hun openheid. Bijzonder is dat in de Vereenigde Binnenpolder de middeleeuwse kleinschalige en grillige verkaveling nog zichtbaar is. Dit type verkaveling is zeldzaam en de ecologische rijkdom is groot.

Noord en zuid
Het Rottepolderplein is het knooppunt in de A9 waar deze kruist met de A200 en de A205. Het noordelijk deel is een uniek knooppunt. De huidige vorm is een gevolg van het gebrek aan ruimte tussen de spoorlijn en de ringvaart. Voor de overbrugging van de huidige A200 moet een te groot hoogteverschil over een te korte afstand worden overbrugd. Ontwerp en historische kenmerken zijn hier direct met elkaar verweven. De begrenzingen van de historische kenmerken – zoals de trekvaart, de spoorlijn en ringvaart – hebben geleid tot een klassieke oplossing met een kruising in drie lagen en een rotonde op het tussenniveau.

De A200 is een van de kortste en oudste autowegen van Nederland. De historische verwevenheid met het landschap is duidelijk. Het is een voorbeeld van een bundeling van infrastructuur die is afgedwongen door de topografie. De A200 heeft als gevolg hiervan twee onderscheidende kenmerken ten opzichte van andere snelwegen. Dat is ten eerste de routing volgens een relatief rechte lijn. Het tracé is niet geënsceneerd, maar volgt de kortste route tussen twee punten. Ten tweede wordt het uitzicht grotendeels bepaald door zicht op de dichte beplanting aan de noordzijde en bedrijfsbebouwing aan de zuidzijde. De A200 heeft door deze omgevingskenmerken – los van de inrichting van de weg – het karakter van een provinciale weg.

Beleid
In het vigerend beleid zijn fysiek ruimtelijke beperkingen vastgelegd voor de ontwikkeling van alternatieve oplossingen voor het Rottepolderplein. Voor het gebied ten noorden van de A200 zijn er veel kwalitatieve aandachtspunten – met name aan de westzijde van de A9 – die hun oorsprong vinden in het provinciaal beleid en ook zijn geborgd in het gemeentelijk beleid. Aan de zuidzijde zorgen de aangrenzende bedrijventerreinen voor beperkingen. Landschappelijk zijn hier weinig beperkingen. Het betreffen met name beperkingen die voortkomen uit natuurwaarden (NNN), cultuurhistorische waarden (Unesco erfgoed) en archeologische waarden. Ingrepen ten noorden van de spoorlijn zijn mogelijk, maar zullen gepaard moeten gaan van een gedegen motivatie die tegemoet komt aan de eisen gesteld vanuit het beleid.

Waarden
Uit de analyse komen een aantal kenmerken naar voren die als waarden zijn te kwalificeren en die als input kunnen worden gebruikt bij de beoordeling van de verdere planvorming.

Openheid van het landschap
Het Nederlands landschap is de laatste decennia door de zich ontplooiende verstedelijking sterk verdicht. Op het tracé van de A9 tussen Haarlem en Amsterdam is de openheid van het landschap vanaf de weg echter nog overal ervaarbaar. Specifiek voor het zuidelijke deel van het Rottepolderplein geldt dat de relatie met de omgeving verder kan worden versterkt door bij de inpassing rekening te houden met de orthogonale verkaveling van de Haarlemmermeer.

Herkenbaarheid van het landschap
Het tracé van de A9 loopt door twee polders die afzonderlijk herkenbaar zijn: de droogmakerij Haarlemmermeer en de middeleeuwse Vereenigde Binnenpolder. De landschappen en de verschillen daartussen zijn zichtbaar en ervaarbaar. De weg ontleent hieraan zijn identiteit. Dit draagt bij aan de kwaliteit van de weg en verhoogt de belevingswaarde voor de automobilist.

Herkenbare as
De as tussen Haarlem en Amsterdam is met de trekvaart, de eerste spoorlijn van Nederland en de ringvaart een cultuurhistorisch belangrijke lijn in het landschap. Het tracé van de A9 kruist deze as. De as is vanaf de weg zichtbaar en herkenbaar. Met als bijzonderheid dat er richting Haarlem vanaf de rotonde een goed zicht op de St. Bavokerk mogelijk is.

Hiërarchie tussen noord en zuid
Het noordelijk deel van het Rotteploderplein heeft een duidelijk herkenbare en kwalitatief hoogwaardige architectonische vormgeving. De architectonische kwaliteiten schuilen in de layout in drie lagen met de rotonde als kenmerkende tussenlaag, het knooppunt als rustpunt (theatervorm), met de begrenzing van de ruimte (tussen ringvaart en spoorlijn) en de panorama’s op het landschap. Het zuidelijke deel is veel minder herkenbaar. De vormgeving van het zuidelijk deel vloeit voort uit de verkeerskundige logica.